9. Unikaj kalk językowych, żargonu i skrótowców

Najbardziej krytykowany rodzaj zapożyczeń to kalki językowe. Kalki to wyrazy i wyrażenia, które zostały dosłownie przejęte z języka obcego do języka ojczystego. Mimo łudzącego podobieństwa mają jednak inne znaczenie. Oto kilka przykładów kalk znaczeniowych:

Słowo	Poprawne znaczenie	Błędnie przypisywane znaczenie	Przykład błędnego użycia
dedykować	poświęcić komuś utwór literacki, muzyczny lub dzieło sztuki	przeznaczać coś dla kogoś, kierować coś do kogoś	usługi dedykowane dla kobiet
ekspertyza	specjalistyczne badanie przeprowadzane przez ekspertów	wiedza specjalistyczna	szukamy pracowników z ekspertyzą
misja	m.in. działalność wyznawców jakiejś religii mająca na celu pozyskanie nowych wiernych	podróż służbowa	zwrot kosztów misji
aplikować	stosować, podawać, np. lek	składać podanie, np. o pracę	aplikować do Komisji Europejskiej
ekskluzywny	przeznaczony dla zamkniętej grupy osób, luksusowy	wyłączny	ekskluzywny wywiad
zarządzać	sprawować nad czymś zarząd, kierować czymś	prowadzić, gospodarować	zarządzanie odpadami

Niektóre z tych wyrażeń są na tyle rozpowszechnione, że zostały już uwzględnione w słownikach. Ich użycie nie jest błędem, jednak kojarzy się ze złą polszczyzną i urzędniczym żargonem. Lepiej więc nie nadużywać nowych znaczeń tych wyrazów i posługiwać się zamiennikami. Kilka przykładów takich zapożyczeń z pogranicza poprawności językowej:

Słowo	Tradycyjne znaczenie	Nowe znaczenie przejęte z języka obcego
autor	twórca dzieła literackiego, naukowego, dzieła sztuki itp.	wykonawca czynności, inicjator przedsięwzięcia
aktor	artysta grający rolę w teatrze lub w filmie	uczestnik wydarzeń
agenda	filia	porządek spotkania, program, plan
kondycja	stan fizyczny organizmu, zwłaszcza jego zdolność do wysiłku	sytuacja kogoś lub czegoś
promować	udzielić promocji do następnej klasy, nadać stopień naukowy	upowszechniać, propagować, reklamować
filozofia	nauka zajmująca się ogólnymi rozważaniami na temat istoty i struktury bytu	konwencja, koncepcja, sposób pracy

Unikaj żargonu lub podawaj jego znaczenie

Żargon to odmiana języka używana przez społeczność lub grupę specjalistów na potrzeby komunikacji wewnętrznej. Można go używać, ale jedynie w dokumentach skierowanych tylko do czytelników z tej grupy.

Dla osób z zewnątrz tekst napisany żargonem jest mało zrozumiały. Niektórzy być może w ogóle zrezygnują z czytania. Tekst skierowany do obywateli powinien więc zawierać jak najmniej żargonu.

Jeżeli koniecznie trzeba użyć wyrażeń żargonowych w dokumentach przeznaczonych dla ogółu społeczeństwa, należy je wyjaśnić przy pierwszym użyciu lub stworzyć ich słowniczek, ewentualnie podać odsyłacz do strony internetowej z wyjaśnieniami lub do stron internetowych wymienionych poniżej.

Oto kilka przykładów terminów używanych w instytucjach unijnych:

Określenie eurożargonowe	Sugerowana definicja
kraj przystępujący	kraj mający wkrótce przystąpić do UE
acquis	prawo wspólnotowe
kraj kandydujący	kraj, który negocjuje przystąpienie do UE
procedura współdecyzji	procedura, w której Parlament Europejski i Rada wspólnie przyjmują nowe przepisy prawne
spójność	działania na rzecz zmniejszania dysproporcji społecznych i gospodarczych w UE
procedura komitetowa	procedura, w której Komisja przed podjęciem decyzji konsultuje się z komitetami ekspertów
rozszerzenie	powiększenie UE o nowe państwa członkowskie
proporcjonalność	zasada mówiąca o tym, że na każdym poziomie administracji państwowej należy podejmować tylko działania współmierne do potrzeb
pomocniczość	zasada mówiąca o tym, że, kiedy tylko jest to możliwe, należy podejmować decyzje na poziomie administracji państwowej najbliżej obywateli
prezydencja	sześciomiesięczny okres przewodniczenia przez jedno państwo członkowskie obradom Rady Unii Europejskiej, również: kraj, który pełni taką funkcję

Ostrożnie ze skrótowcami

Skrótowce to wyrazy powstałe z pierwszych liter nazwy co najmniej dwuwyrazowej. Obecność zbyt wielu mało znanych skrótowców może sprawić, że dokument będzie niezrozumiały, a czytelnik straci zainteresowanie jego treścią.

Jeśli przypuszczamy, że czytelnik może nie znać danego skrótowca, należy:

rozwinąć go, jeżeli pojawia się on sporadycznie,
rozwinąć go przy pierwszym użyciu, podać skrót w nawiasie i używać skrótu w dalszej części dokumentu,
załączyć listę skrótów lub odsyłacz do strony wyjaśniającej ich znaczenie.

Należy również pamiętać o tym, że w tekstach polskich mogą pojawiać się skrótowce utworzone zarówno od nazwy polskiej, jak i angielskiej. Przy wyborze wersji językowej skrótowca należy kierować się powszechnością jego użycia w tekstach polskich.

Oto przykłady powszechnie rozpoznawalnych polskich skrótowców odnoszących się do polityki unijnej:

WPR = wspólna polityka rolna
EFRR = Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Przykład skrótowca angielskiego:

EFTA (European Free Trade Association) = Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu

Należy zawsze mieć na względzie potrzeby odbiorców:

Rozwijanie powszechnie znanych skrótowców może niekiedy irytować.
Częste powtarzanie wyrażenia "wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa" zamiast skrótowca "WPZiB" niepotrzebnie wydłuży dokument.

Różne skrótowce mogą mieć różne znaczenia w różnych dokumentach. Na przykład: